«Η φτώχεια είναι πιο φρόνιμη αν νοιώθει ότι φταίει» ( Γράφει ο Νίκος Δινόπουλος)

Γράφει ο Νίκος Δινόπουλος

«Δικαιοσύνη» - Γιάννης Αγγελάκας

Για τον Άλμπερτ Αϊνστάιν τρέλα είναι «το να κάνεις συνέχεια το ίδιο πράγμα και να περιμένεις διαφορετικό αποτέλεσμα».

Πρόεδρος, απολυμένος ο ίδιος και εκπρόσωπος των «διαθέσιμων» - απολυμένων σχολικών φυλάκων, την ημέρα πανελλαδικής κινητοποίησης ανακρίνεται σε τηλεοπτικό κανάλι από τα «ντόπερμαν της ενημέρωσης», και καταθέτει: Είμαστε πρόθυμοι να συμβάλουμε και έχουμε πληρώσει σαν κλάδος το μεγαλύτερο τίμημα για τη σωτηρία της οικονομίας και της χώρας. Δεν είμαστε αντίθετοι με τις διαθεσιμότητες και τις απολύσεις, αρκεί αυτές να γίνουν με αξιοκρατικά κριτήρια και να υπηρετούν τις πραγματικές ανάγκες για την εξυγίανση του δημοσίου. Απορία: ποια είναι τα «αξιοκρατικά κριτήρια» που θα δικαιολογήσουν το ρίξιμο στην κόλαση της ανεργίας και της εξαθλίωσης όσους απολύονται ή θα απολυθούν; Η σωματική ρώμη; Η όραση; Η ακοή; Η γνώση πολεμικών τεχνών; Το αστυνομικό δαιμόνιο; Γιατί αν τα «αξιοκρατικά κριτήρια» είναι τα χρόνια εργασίας, η οικογενειακή κατάσταση και γενικά οι «κοινωνικές ιδιότητες» του κάθε εργαζόμενου τότε ο κοινωνικός «δαρβινισμός», ο σύγχρονος «καιάδας» είναι εδώ! Κάποιοι εργαζόμενοι θα πρέπει να εξοντώνονται «αξιοκρατικά» γιατί υπολείπονται σε «κοινωνικές ιδιότητες» από κάποιους άλλους… Όλοι μας έχουμε ακούσει -κατά περίπτωση- ανάλογες θέσεις και απόψεις από «εκπροσώπους» των εργαζομένων, αλλά και από εργαζόμενους θύματα -και όχι μόνο- των κανιβαλικών μνημονιακών πολιτικών που εφαρμόζουν οι κυβερνήσεις του αστικού μπλοκ εξουσίας.

Μικρομεσαίος επιχειρηματίας ανακρίνεται από δαιμόνιο τηλεοπτικό ρεπόρτερ στην έρημη από πελατεία επιχείρησή του σε μεγάλο χιονοδρομικό κέντρο της χώρας και καταθέτει: Δυστυχώς δεν έχει χιονίσει αρκετά και οι επισκέπτες είναι ελάχιστοι. Ελπίζουμε στο επόμενο διάστημα να χιονίσει και να αυξηθεί ο αριθμός των επισκεπτών. Διαφορετικά με τα χαράτσια και τους φόρους τα πράγματα θα είναι πολύ άσχημα και δεν θα μπορέσουμε να ανταποκριθούμε στις υποχρεώσεις μας. Μάλλον δεν είναι τυχαία η λαϊκή ρήση πως «αν δεν χιονίσει δεν θα δούμε άσπρη μέρα» ή «μια βροχή -ένα χιόνι- θα μας σώσει»…

Ενδεικτικά περιστατικά μέσα στην καταιγιστική ροή γεγονότων και πληροφοριών από τα ΜΜΕ. Επιμέρους γεγονότα που συνθλίβουν και επηρεάζουν - καθορίζουν άμεσα τη ζωή του καθένα, και συνθέτουν το διαρκώς μεταβαλλόμενο και εξελισσόμενο πάζλ, της οικονομικής και πολιτικής πραγματικότητας που βιώνει ο καθένας. Η τυφλή αταξική, απολιτική οργή ενάντια στην εκτεταμένη διαφθορά, η γενική απαίτηση για «αξιοκρατία», ισότητα, δικαιοσύνη, να τιμωρηθούν οι κλέφτες, τα «λαμόγια», η αταξική, απολιτική απόρριψη -από τη μεγάλη πλειοψηφία- του «κλεπτοκρατικού πολιτικού συστήματος» με το ισοπεδωτικό «όλοι ίδιοι είναι», ενώ παράλληλα απορρίπτει και την υπέρβαση και την ανατροπή της αδυσώπητης βάρβαρης πραγματικότητας που βιώνει, μαρτυρούν την άρνησή της να δει την πραγματική αιτία που γεννάει και αναπαράγει την πολιτική και οικονομική πραγματικότητα της καθημερινής ζωής, τον μονοπωλιακό καπιταλισμό. Αυτή η άρνηση έχει σαν συνέπεια την αδυναμία της κοινωνικής πλειοψηφίας να αναλύσει, να κατανοήσει και να ερμηνεύσει τα επιμέρους πολιτικά και οικονομικά γεγονότα. Αυτό σημαίνει πως για την κοινωνική πλειοψηφία η συντελούμενη ταξική γενοκτονική κοινωνική καταστροφή στοχεύει όντως στην «σωτηρία της εθνικής οικονομίας και της πατρίδας» και την αποδέχεται. Αποδέχεται πως εάν «εξυγιανθεί» το αστικό κράτος και το δημόσιο, εάν χτυπηθεί η διαφθορά, εάν επικρατήσει η «αξιοκρατία», εάν δοθούν κίνητρα - κέρδη στις «δυνάμεις της αγοράς», εάν ξεπουληθεί ο δημόσιος κοινωνικός πλούτος και οι δημόσιες επιχειρήσεις, τότε θα οικοδομηθεί η «κοινωνία των αρίστων», η οικονομία θα γίνει ανταγωνιστική, θα προκύψει η ανάπτυξη, θα δημιουργηθούν θέσεις εργασίας, θα λυθεί το πρόβλημα της ανεργίας και θα απαλλαγούμε από το βραχνά του δημόσιου χρέους. Γι’ αυτό και η μεγάλη κοινωνική πλειοψηφία θεωρεί ως «λάθος» την κανιβαλική ταξική πολιτική που εφαρμόζουν οι εναλλασσόμενες κυβερνήσεις του αστικού μπλοκ εξουσίας και θεωρεί υπεύθυνα τα πρόσωπα των κυβερνήσεων για όλα τα «λάθη» καθώς και τους διεφθαρμένους πολιτικούς και οικονομικούς παράγοντες που εμπλέκονται στη διαχείριση της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας. Αυτά είναι κάποια από τα δεδομένα που οδηγούν στην τυφλή -κατά περίπτωση- αταξική, απολιτική οργή για τον Στουρνάρα, τον Άδωνη, τον Δένδια και γενικότερα για τους βουλευτές, τα κόμματα και τους πολιτικούς χωρίς καμιά διάκριση. Όσο για τους αποδέκτες αυτής της οργής μάλλον την επιδεικνύουν ως «παράσημο» στα αφεντικά του ντόπιου και διεθνούς μονοπωλιακού και χρηματιστικού κεφαλαίου δηλώνοντας «υπερήφανα» πως δεν υπολογίζουν το «πολιτικό κόστος» ή διεκδικώντας τη «δόξα» για την πιστή εφαρμογή των εντολών τους[1].

Το γενικό υπάρχει μέσω του ειδικού και αντίστροφα, το ειδικό συνθέτει το γενικό, ορίζει ένας από τους βασικούς νόμους της διαλεκτικής, γι’ αυτό και «τα γεγονότα είναι πεισματάρικα πράγματα». Παρά την άρνηση της κοινωνικής πλειοψηφίας να δει κατάματα την πραγματικότητα, όλες οι «διαπιστώσεις» για τις τράπεζες, τους τοκογλύφους, το δημόσιο χρέος, την ΕΕ, το Ευρώ, την «εξάρτηση και την καταπίεση» ή την «ανεξαρτησία» - την «κατοχή» της χώρας -όντας κρίκος στην ιμπεριαλιστική αλυσίδα-, την εξόντωση των μικρομεσαίων, η εργασιακή ζούγκλα που έχει οικοδομηθεί και συνεχίζει να οικοδομείται, η τερατώδης ανεργία και η κοινωνία των «απασχολήσιμων», η «βιομηχανία εκμετάλλευσης» της ανεργίας με τα ψευδώνυμα προγράμματα «κοινωνικής απασχόλησης», η κατεδάφιση των κοινωνικών υπηρεσιών, της υγείας, της παιδείας και γενικά το σύνολο της κανιβαλικής πολιτικής και οικονομικής πραγματικότητας που βιώνουμε στο πετσί μας, όλα συνδέονται και είναι συνέπειες του ιμπεριαλισμού ή έστω της παγκοσμιοποίησης, του ολοκληρωτικού καπιταλισμού. Όλα είναι συνέπειες του ταξικού πολέμου που έχει εξαπολύσει το ντόπιο και διεθνές μονοπωλιακό χρηματιστικό κεφάλαιο ενάντια στην εργατική τάξη, τους εργαζόμενους και τα μικρομεσαία κοινωνικά στρώματα.

Ιμπεριαλισμός – Παγκοσμιοποίηση[2] – Ολοκληρωτικός Καπιταλισμός[3]

«Παγκοσμιοποίηση», «οικονομία της ελεύθερης αγοράς», «πολιτικό σύστημα», «ελίτ», «δημοσιονομική κρίση», «ιδιωτικοποιήσεις», «κρίση χρέους», «κοινωνικοί εταίροι», μνημόνια, είναι όροι και έννοιες του κυρίαρχου ιδεολογικού «ορθού πολιτικού λόγου» που συνοδεύουν, αιτιολογούν το σύνολο της πολιτικής και οικονομικής πραγματικότητας που επιβάλει βίαια το ντόπιο και διεθνές μονοπωλιακό κεφάλαιο στη χώρα μας αλλά και σ’ ολόκληρη την Ευρώπη. Όροι και έννοιες που τελικά αποσιωπούν, συγκαλύπτουν την επίθεση εφ’ όλης της ύλης του μονοπωλιακού χρηματιστικού κεφαλαίου ενάντια στον κόσμο της εργασίας και όχι μόνο. Μια πολιτική και οικονομική πραγματικότητα που τη συγκροτούν όλες οι επιμέρους πολιτικές και οικονομικές αποφάσεις των εναλλασσόμενων κυβερνήσεων του αστικού μπλοκ εξουσίας στη χώρα μας και επηρεάζουν καθοριστικά και σε βάθος τη ζωή μας συνολικά ως κοινωνία αλλά και την προσωπική μας ζωή. Στον κυρίαρχο ιδεολογικό «ορθό πολιτικό λόγο» όροι και έννοιες όπως ο ιμπεριαλισμός, καπιταλιστικό σύστημα, αστική τάξη, εργατική τάξη, ταξική πάλη είναι επικίνδυνες και αποκαλυπτικές για την ταξική πολιτική του αστικού μπλοκ εξουσίας και τα ταξικά συμφέροντα της κυρίαρχης αστικής τάξης γι’ αυτό και έχει αποκλειστεί η χρήση τους. Πάγια και διαχρονική αυτή η πρακτική των κυρίαρχων και της εξουσίας…

«Πριν από μισό αιώνα [ενάμιση αιώνα σήμερα], όταν ο Μαρξ έγραφε το «Κεφάλαιό» του, η πλειοψηφία των οικονομολόγων θεωρούσε τον ελεύθερο συναγωνισμό «φυσικό νόμο». Η επίσημη επιστήμη προσπάθησε με τη συνωμοσία της σιωπής να σκοτώσει το έργο του Μάρξ που απόδειχνε με τη θεωρητική και ιστορική ανάλυση του καπιταλισμού ότι ο ελεύθερος συναγωνισμός γεννάει τη συγκέντρωσή της παραγωγής και αυτή η συγκέντρωση σε μια ορισμένη βαθμίδα της ανάπτυξής της οδηγεί στο μονοπώλιο. Τώρα το μονοπώλιο είναι πια γεγονός. Οι οικονομολόγοι γράφουν βουνά από βιβλία, που περιγράφουν τις διάφορες εκδηλώσεις του μονοπωλίου και συνεχίζουν με μια φωνή να δηλώνουν ότι «ο μαρξισμός έχει αναιρεθεί». Τα γεγονότα όμως είναι πεισματάρικα πράγματα, όπως λέει μια αγγλική παροιμία, και, θες δεν θες, είσαι υποχρεωμένος να τα υπολογίζεις. Τα γεγονότα δείχνουν ότι οι διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στις διάφορες καπιταλιστικές χώρες, στο ζήτημα λογουχάρη του προστατευτισμού ή του ελεύθερου εμπορίου, προκαθορίζουν ασήμαντες μονάχα διαφορές στη μορφή των μονοπωλίων ή στο χρόνο της εμφάνισής τους, ενώ η γέννηση του μονοπωλίου από τη συγκέντρωση γενικά της παραγωγής αποτελεί γενικό και βασικό νόμο του σύγχρονου σταδίου ανάπτυξης του καπιταλισμού»[4].

Τι είναι όμως το μονοπώλιο, τα μονοπώλια; Τι είναι ο ιμπεριαλισμός ή έστω η παγκοσμιοποίηση, ο ολοκληρωτικός καπιταλισμός; Τι είναι η «οικονομία της ελεύθερης αγοράς» ή έστω οι «αγορές»; Τι σχέση έχουν με τον καθένα μας και πόσο επηρεάζουν τη ζωή μας; Το βιβλίο του «ξεπερασμένου αναχρονιστή - λαϊκιστή» Β. Ι. Λένιν «Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού»[5], είναι ένα πολύτιμο θεωρητικό εργαλείο για τη μελέτη και την κατανόηση της ιστορικής εξέλιξης του καπιταλισμού έως και σήμερα.

Σε μια εποχή που κυριαρχεί ο «ορθός πολιτικός λόγος» και τα «δεν ασχολούμαι με την πολιτική», «όχι στα κόμματα», «όχι στα συνδικάτα», «όχι στις παρατάξεις», «όχι σε όλα», «όλοι ίδιοι είναι», βλέπω από τώρα τα ειρωνικά μειδιάματα των μεταμοντέρνων «εκσυγχρονιστών» και μαχητικών πολέμιων του λαϊκισμού καθώς διαβάζουν -αν διαβάσουν- αυτά τα ερωτήματα.

Ισχύει και σήμερα αυτό που γράφει ο Λένιν στο βιβλίο του: «για να δόσουμε τη δυνατότητα στον αναγνώστη να σχηματίσει μια όσο το δυνατό πιο θεμελιωμένη αντίληψη του ιμπεριαλισμού, προσπαθήσαμε σκόπιμα ν’ αναφέρουμε όσο το δυνατό περισσότερες γνώμες αστών οικονομολόγων, που αναγκάζονται να παραδεχτούν τα γεγονότα της νεότερης οικονομίας του καπιταλισμού, τα οποία έχουν διαπιστωθεί με τρόπο εντελώς αδιαφιλονίκητο»[6]. «Βουνά» από άρθρα, αναλύσεις, μελέτες και βιβλία αστών οικονομολόγων και αριστερών του «ορθού πολιτικού λόγου», ειδημόνων, μελετητών και δημοσιολόγων έχουν γραφεί και γράφονται για την «οικονομική κρίση», την κρίση του «πολιτικού συστήματος», την κρίση «δημόσιου χρέους», το ρόλο των πολυεθνικών πολυκλαδικών μονοπωλίων, των τραπεζών, το χρηματιστικό κεφάλαιο, χωρίς όμως να θίγουν την οικονομική ουσία και τα πολιτικά χαρακτηριστικά του μονοπωλιακού καπιταλισμού που έχει σαπίσει και απειλεί να συμπαρασύρει στην κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική καταστροφή όλη την ανθρωπότητα.

Ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας», οι «ανθρωπιστικοί πόλεμοι», οι «εμπορικοί αποκλεισμοί», οι «οικονομικές κυρώσεις» και τα «οικονομικά εμπάργκο» σε μη «υποταγμένες» -στα μονοπωλιακά ιμπεριαλιστικά συμφέροντα- χώρες, έχουν γίνει κύρια και βασικά στοιχεία των διεθνών σχέσεων και της εξωτερικής πολιτικής στα χρόνια της «παγκοσμιοποίησης». Είναι τα σύγχρονα εργαλεία για το μοίρασμα της «λείας» ανάμεσα στα κυρίαρχα ιμπεριαλιστικά κράτη και μέσα επιβολής των συμφερόντων του διεθνούς μονοπωλιακού χρηματιστικού κεφαλαίου σε πλανητική κλίμακα. Όλα αυτά ο «ορθός πολιτικός λόγος» και η κυρίαρχη ιδεολογία μεθοδικά και συστηματικά τα αποσυνδέουν από την συνολική οικονομική εξέλιξη του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.

Σ’ αυτό το πλαίσιο η κυρίαρχη αντίληψη και οι πολλοί προβάλουν ή κατανοούν τον ιμπεριαλισμό ως επιθετική πολιτική και πολεμική επέμβαση των αναπτυγμένων καπιταλιστικών κρατών (μέσω των διεθνών οργανισμών -ΟΗΕ, ΝΑΤΟ- και στην εποχή μας αρκεί να το αποφασίσουν οι ΗΠΑ) στα λιγότερο αναπτυγμένα και αδύναμα κράτη, στα «κράτη παρίες» όπως αποκαλούνται στις μέρες μας, με πρόσχημα το «διεθνές δίκαιο», το «δημόσιο χρέος» και άλλοθι τις «ασύμμετρες απειλές» (τρομοκρατία - χημικά - πυρηνικά όπλα) και ότι άλλο ξερνάει ο νους των κυβερνήσεων του εξουσιαστικού μπλοκ των μονοπωλιακών καπιταλιστικών συμφερόντων… Αυτή όμως η προσέγγιση δεν είναι επαρκής για την κατανόηση του ιμπεριαλισμού, του ολοκληρωτικού καπιταλισμού.

Κι αυτό γιατί, «αν θα χρειαζόταν να δοθεί ένας όσο το δυνατό πιο σύντομος ορισμός του ιμπεριαλισμού, θα έπρεπε να πούμε ότι ο ιμπεριαλισμός είναι το μονοπωλιακό στάδιο του καπιταλισμού. Ο ορισμός αυτός θα περιείχε το κυριότερο, γιατί, από τη μια μεριά, το χρηματιστικό κεφάλαιο είναι το τραπεζικό κεφάλαιο μερικών πάρα πολύ μεγάλων μονοπωλιακών τραπεζών, που έχει συγχωνευτεί με το κεφάλαιο των μονοπωλιακών ενώσεων των βιομηχάνων […][7]. Οι πολύ σύντομοι όμως ορισμοί, αν και είναι βολικοί, γιατί συνοψίζουν το κυριότερο, είναι ωστόσο ανεπαρκείς, όταν πρόκειται να συναγάγουμε ιδιαίτερα απ’ αυτούς τα πιο ουσιαστικά γνωρίσματα του φαινομένου που έχουμε να καθορίσουμε»[8].

Και συνεχίζει ο Λένιν: «Για την Ευρώπη μπορεί να καθορίσει κανείς με αρκετή ακρίβεια το χρόνο της οριστικής αντικατάστασης του παλιού καπιταλισμού από τον καινούργιο: είναι ακριβώς οι αρχές του 20ού αιώνα[9].

»Η μεγάλη στροφή αρχίζει με το κραχ του 1873 ή πιο σωστά με την ύφεση που το ακολούθησε και που -με ένα μόλις διακρινόμενο διάλειμμα στις αρχές της δεκαετίας 1880-1890 και μια ασυνήθιστα ισχυρή, μα σύντομη άνοδο γύρω στο 1889- γεμίζει 22 χρόνια της ευρωπαϊκής οικονομικής ιστορίας. Στη διάρκεια της σύντομης περιόδου της ανόδου του 1889-1890 τα καρτέλ χρησιμοποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό για την αξιοποίηση της συγκυρίας. Μια απερίσκεπτη πολιτική ύψωσε τις τιμές ακόμη πιο γρήγορα και ακόμη πιο απότομα απ’ ό,τι θα συνέβαινε αυτό, χωρίς τα καρτέλ, και σχεδόν όλα αυτά τα καρτέλ έπεσαν άδοξα «στον τάφο της χρεοκοπίας. Πέρασε ακόμη μια πενταετία απραξίας και χαμηλών τιμών, όμως στη βιομηχανία δεν επικρατούσαν πια οι παλιές διαθέσεις. Την ύφεση δεν τη θεωρούσαν πια σαν κάτι το αυτονόητο, αλλά την έβλεπαν απλώς σαν μια ανάπαυλα πριν από μια νέα ευνοϊκή συγκυρία.

»Έτσι λοιπόν η κίνηση των καρτέλ μπήκε στη δεύτερη της εποχή. Από παροδικό φαινόμενο τα καρτέλ γίνονται μια από τις βάσεις όλης της οικονομικής ζωής. Κατακτούν τον ένα τομέα της βιομηχανίας ύστερα από τον άλλο και πριν απ’ όλα την κατεργασία πρώτων υλών[10].

«[…] Τα βασικά συμπεράσματα της ιστορίας των μονοπωλίων είναι:

1) 1860-1870 και 1870-1880 -ανώτερη βαθμίδα ανάπτυξης του ελεύθερου συναγωνισμού. Τα μονοπώλια δεν είναι παρά έμβρυα που μόλις διακρίνονται. 2) Ύστερα από την κρίση του 1873- μακρόχρονη περίοδος ανάπτυξης των καρτέλ, που αποτελούν όμως ακόμη εξαίρεση. Δεν είναι ακόμη σταθερά. Αποτελούν ακόμη παροδικό φαινόμενο. 3) Η άνοδος στα τέλη του 19ου αιώνα και η κρίση του 1900-1903: τα καρτέλ γίνονται μια από τις βάσεις όλης της οικονομικής ζωής. O καπιταλισμός μετατράπηκε σε ιμπεριαλισμό.

»Τα καρτέλ κλείνουν συμφωνία για τους όρους πώλησης, για τις προθεσμίες πληρωμής κ.ά. Μοιράζονται μεταξύ τους τις περιοχές πώλησης. Καθορίζουν την ποσότητα των προϊόντων που πρέπει να παραχθούν. Κανονίζουν τις τιμές. Κατανέμουν τα κέρδη ανάμεσα στις διάφορες επιχειρήσεις κτλ»[11].

«Ο ιμπεριαλισμός εμφανίστηκε σαν παραπέρα ανάπτυξη και άμεση συνέχιση των βασικών ιδιοτήτων του καπιταλισμού γενικά. Ο καπιταλισμός όμως έγινε καπιταλιστικός ιμπεριαλισμός μόνο σε ορισμένη, πολύ υψηλή βαθμίδα της ανάπτυξής του, όταν μερικές βασικές ιδιότητες του καπιταλισμού άρχισαν να μετατρέπονται στο αντίθετό τους […]. Το βασικό [σ’ αυτή την εξελικτική διαδικασία] από οικονομική άποψη είναι η αντικατάσταση του καπιταλιστικού ελεύθερου συναγωνισμού από τα καπιταλιστικά μονοπώλια. Ο ελεύθερος [ανταγωνισμός] είναι η βασική ιδιότητα του καπιταλισμού και της εμπορευματικής παραγωγής γενικά. Το μονοπώλιό είναι η άμεση αντίθεση του ελεύθερου [ανταγωνισμού]. Ο [ελεύθερος ανταγωνισμός] όμως άρχισε μπροστά στα μάτια μας να μετατρέπεται σε μονοπώλιο, δημιουργώντας τη μεγάλη παραγωγή, εκτοπίζοντας τη μικρή, αντικαθιστώντας τη μεγάλη με την πολύ μεγάλη, οδηγώντας τη συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου ως το σημείο που απ' αυτήν αναπτυσσόταν και αναπτύσσεται το μονοπώλιο: τα καρτέλ, τα συνδικάτα, τα τραστ και το συγχωνευόμενο μ’ αυτά κεφάλαιο καμίας δεκάδας τραπεζών που διαχειρίζονται δισεκατομμύρια. Ταυτόχρονα τα μονοπώλια  ξεπηδώντας από τον ελεύθερο συναγωνισμό δεν τον καταργούν μα υπάρχουν πάνω σ' αυτόν και δίπλα σ’ αυτόν, γεννώντας έτσι μια σειρά εξαιρετικά οξείες και βίαιες αντιθέσεις, προστριβές, συγκρούσεις. Το μονοπώλιο είναι το πέρασμα από τον καπιταλισμό σ’ ένα ανώτερο σύστημα»[12].

Μ’ αυτά τα δεδομένα και «τις βασικές καθαρά οικονομικές έννοιες» ο Λένιν δίνει και περιγράφει πέντε βασικά χαρακτηριστικά του ιμπεριαλισμού:

«1. Συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου, που έχει φτάσει σε τέτοια υψηλή βαθμίδα ανάπτυξης, ώστε να δημιουργεί μονοπώλια που παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην οικονομική ζωή.

2. Συγχώνευση του τραπεζικού κεφαλαίου με το βιομηχανικό και δημιουργία μιας χρηματιστικής ολιγαρχίας πάνω στη βάση αυτού του χρηματιστικού κεφαλαίου.

3. Εξαιρετικά σπουδαία σημασία αποκτά η εξαγωγή κεφαλαίου, σε διάκριση από την εξαγωγή εμπορευμάτων.

4. Συγκροτούνται διεθνείς μονοπωλιακές ενώσεις των καπιταλιστών, οι οποίες μοιράζουν τον κόσμο.

5. Έχει τελειώσει το εδαφικό μοίρασμα της γης ανάμεσα στις μεγαλύτερες καπιταλιστικές δυνάμεις. Ο ιμπεριαλισμός είναι ο καπιταλισμός στο στάδιο εκείνο της ανάπτυξης, στο οποίο έχει διαμορφωθεί η κυριαρχία των μονοπωλίων και του χρηματιστικού κεφαλαίου, έχει αποκτήσει εξαιρετική σημασία η εξαγωγή κεφαλαίου, έχει αρχίσει το μοίρασμα του κόσμου από τα διεθνή τραστ και έχει τελειώσει το μοίρασμα όλων των εδαφών της γης από τις μεγαλύτερες καπιταλιστικές χώρες.

Και αυτός ο ορισμός δεν περιγράφει συνολικά και με πληρότητα τον ιμπεριαλισμό, γιατί όπως γράφει ο Λένιν: «μπορεί και πρέπει να δοθεί διαφορετικός ορισμός του ιμπεριαλισμού, αν πάρουμε υπόψη μας όχι μόνο τις βασικές καθαρά οικονομικές έννοιες (στις όποιες περιορίζεται ο ορισμός που αναφέραμε), μα και την ιστορική θέση του δοσμένου σταδίου του καπιταλισμού σε σχέση με τον καπιταλισμό γενικά […]»[13].

Μ’ αυτά τα δεδομένα ο ιμπεριαλισμός, η παγκοσμιοποίηση, ο ολοκληρωτικός  καπιταλισμός, είναι ο μονοπωλιακός καπιταλισμός. Σ’ αυτόν κυριαρχούν το μονοπωλιακό χρηματιστικό κεφάλαιο και τα πολυεθνικά πολυκλαδικά μονοπώλια, και είναι το αποτέλεσμα της συνολικής ανάπτυξης και της ιστορικής εξέλιξης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, που παράγει - αναπαράγει και παροξύνει τις εσωτερικές του αντιθέσεις.

Σ’ αυτό το στάδιο «το χρηματικό κεφάλαιο και οι τράπεζες κάνουν αυτή την υπεροχή της χούφτας των μεγαλύτερων επιχειρήσεων ακόμη πιο συντριπτική και μάλιστα στην πιο κυριολεκτική σημασία της λέξης, δηλαδή εκατομμύρια μικροί, μεσαίοι, ακόμη και ένα μέρος των μεγάλων «νοικοκυρέων», αποδείχνονται στην πραγματικότητα απόλυτα υποδουλωμένοι σε μερικές εκατοντάδες εκατομμυριούχους - χρηματιστές»[14].

 «Η ατομική ιδιοκτησία που στηρίζεται στην εργασία του μικρονοικοκύρη, ο ελεύθερος συναγωνισμός, η δημοκρατία - όλα τούτα τα συνθήματα, που μ’ αυτά οι καπιταλιστές και ο τύπος τους εξαπατούν τους εργάτες και τους αγρότες, ξεπεράστηκαν πια πολύ. Ο καπιταλισμός αναπτύχθηκε σε παγκόσμιο σύστημα αποικιακής καταπίεσης και χρηματιστικής κατάπνιξης της τεράστιας πλειοψηφίας του πληθυσμού της γης από μια χούφτα «προηγμένες» χώρες. Και το μοίρασμα αυτής της «λείας» γίνεται ανάμεσα σε 2-3 ληστές με παγκόσμια δύναμη, οπλισμένους ως τα δόντια […], που τραβούν όλη τη γη στον πόλεμό τους[15] για το μοίρασμα της λείας τους»[16].

«Ο συναγωνισμός μετατρέπεται σε μονοπώλιο. Το αποτέλεσμα είναι μια τεράστια πρόοδος στην κοινωνικοποίηση της παραγωγής. Ιδιαίτερα κοινωνικοποιείται [η ανάπτυξη και η εξέλιξη] των τεχνικών εφευρέσεων και τελειοποιήσεων. Αυτό πια δεν είναι καθόλου ο παλιός ελεύθερος συναγωνισμός των σκόρπιων και άγνωστων μεταξύ τους εργοστασιαρχών, που παράγουν για την κατανάλωση σε μια άγνωστη αγορά. Η συγκέντρωση έφτασε στο σημείο που μπορεί να γίνει ένας κατά προσέγγιση υπολογισμός όλων των πηγών πρώτων υλών (λόγου-χάρη των κοιτασμάτων σιδηρομεταλλεύματος [ή του πετρελαίου στις μέρες μας]) σε μια δοσμένη χώρα και ακόμη, όπως θα δούμε, σε μια σειρά χώρες και σ’ όλο τον κόσμο. Και όχι μόνο γίνεται ένας τέτιος υπολογισμός, αλλά αυτές τις πηγές τις αρπάζουν στα χέρια τους οι γιγάντιες μονοπωλιακές ενώσεις. Γίνεται ένας κατά προσέγγιση υπολογισμός των διαστάσεων της αγοράς, που, ύστερα από συμφωνία, τη «μοιράζονται» μεταξύ τους αυτές οι ενώσεις. Μονοπωλούνται οι ειδικευμένες εργατικές δυνάμεις, μισθώνονται οι καλύτεροι μηχανικοί, αρπάζονται οι δρόμοι και τα μέσα επικοινωνίας - οι σιδηρόδρομοι στην Αμερική, οι ατμοπλοϊκές εταιρίες στην Ευρώπη και την ’Αμερική[17]. Ο καπιταλισμός στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο οδηγεί στην πιο ολόπλευρη κοινωνικοποίηση της παραγωγής, τραβάει, μπορούμε να πούμε, τους καπιταλιστές, παρά τη θέληση και τη συνείδησή τους, σε κάποια νέα κοινωνική κατάσταση πραγμάτων, […] προς την πλήρη κοινωνικοποίηση.

»Η παραγωγή γίνεται κοινωνική, η ιδιοποίηση όμως μένει ατομική. Τα κοινωνικά μέσα παραγωγής παραμένουν ατομική ιδιοκτησία ενός μικρού αριθμού προσώπων. Τα γενικά πλαίσια του τυπικά αναγνωρισμένου ελεύθερου συναγωνισμού παραμένουν και η καταπίεση των λίγων μονοπωλητών πάνω στον υπόλοιπο πληθυσμό γίνεται εκατό φορές πιο βαριά, πιο αισθητή και πιο αβάσταχτη»[18].

«Δεν έχουμε πια μπροστά μας την πάλη του συναγωνισμού των μικρών και των μεγάλων, των τεχνικά καθυστερημένων και των τεχνικά προοδευμένων επιχειρήσεων. Έχουμε μπροστά μας το πνίξιμο από τους μονοπωλητές εκείνων που δεν υποτάσσονται στα μονοπώλια, στο ζυγό τους, στην αυθαιρεσία τους»[19].

 «Ακόμη και μέσα στη σφαίρα της καθαρά οικονομικής δραστηριότητας -γράφει ο [αστός οικονομολόγος] Κέστνερ- γίνεται μια ορισμένη μετατόπιση από την εμπορική δραστηριότητα, με την προηγούμενή της έννοια, στην οργανωτικο-κερδοσκοπική. Τη μεγαλύτερη επιτυχία δεν την έχει ο έμπορος που, στηριζόμενος στην τεχνική και εμπορική του πείρα, ξέρει να υπολογίζει καλύτερα τις ανάγκες των πελατών και που είναι σε θέση να βρίσκει και, μπορεί να πει κανείς, να «θέτει σε ενέργεια» τη ζήτηση, η οποία βρίσκεται σε υπολανθάνουσα κατάσταση, αλλά ή κερδοσκοπική μεγαλοφυΐα (;!), που είναι σε θέση να υπολογίζει από πριν ή έστω και να προαισθάνεται μόνο την οργανωτική ανάπτυξη και τη δυνατότητα ορισμένων σχέσεων ανάμεσα στις ξεχωριστές επιχειρήσεις και στις τράπεζες...

»[…] Αυτές οι μηχανοραφίες και κατεργαριές έχουν για βάση τους την κοινωνικοποίηση της παραγωγής, η τεράστια όμως πρόοδος της ανθρωπότητας, που με τη δουλιά της έφτασε ως αυτή την κοινωνικοποίηση, πάει προς όφελος... των κερδοσκόπων. […] «Πάνω σ’ αυτή τη βάση» η μικροαστική - αντιδραστική κριτική του καπιταλιστικού ιμπεριαλισμού ονειρεύεται την επιστροφή προς τα πίσω, προς τον «ελεύθερο», «ειρηνικό», «τίμιο» συναγωνισμό»[20].

Τα οικονομικά σκάνδαλα, η εκτεταμένη διαφθορά, τα «λαδώματα» (Siemens, Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, οι μίζες για τους εξοπλισμούς, το σκάνδαλο του χρηματιστηρίου…) δεν είναι μεμονωμένα περιστατικά, ούτε «αυτά γίνονται μόνο στην Ελλάδα» όπως παπαγαλίζουν οι υπηρέτες του αστικού μπλοκ εξουσίας. Είναι το αποτέλεσμα του «σαπίσματος» του μονοπωλιακού καπιταλισμού και πάγια πρακτική των πολυεθνικών χρηματιστικών μονοπωλίων στον πόλεμο για «το μοίρασμα της λείας».

Λοιπόν;

Αυτό το σάπιο μονοπωλιακό καπιταλιστικό σύστημα δεν θα καταρρεύσει από μόνο του, ούτε θα παραιτηθεί εθελοντικά από τα ληστρικά του κέρδη. Οι προφήτες και οι προφητείες πως αυτό το Φθινόπωρο ή αυτή την Άνοιξη το αστικό μπλοκ εξουσίας θα καταρρεύσει και ξανά μανά από την αρχή, εδώ και τέσσερα χρόνια, έχουν διαψευστεί τραγικά. Οι ψευδαισθήσεις και οι αυταπάτες πως με αταξικά, απολιτικά «αυτοοργανωμένα», «αδιαμεσολάβητα», «ακομμάτιστα, ανεξάρτητα, υπερκομματικά», χωρίς δομές, σχέδιο και στρατηγικό στόχο γιουρούσια, το αστικό μπλοκ εξουσίας θα εγκαταλείψει τη μάχη και θα παραιτηθεί από τα ταξικά του συμφέροντα κατέρρευσαν και συνεχίζουν να καταρρέουν με πάταγο.

«Η σχέση κυριαρχίας και η βία που συνεπάγεται- αυτό είναι το χαρακτηριστικό της «νεότατης φάσης στην ανάπτυξη του καπιταλισμού», αυτό έπρεπε αναπόφευκτα να προκύψει και πρόκυψε από τη δημιουργία των παντοδύναμων οικονομικών μονοπωλίων»[21].

«Αν δεν κατανοηθούν οι οικονομικές ρίζες αυτού του φαινομένου, αν δεν εκτιμηθεί η πολιτική και κοινωνική του σημασία, δεν μπορεί να γίνει ούτε βήμα στον τομέα της λύσης των πρακτικών καθηκόντων […]»[22] του ταξικού εργατικού κινήματος.

Για όσους αστόχαστα(;) και για όσους «σκόπιμα» βιάστηκαν να ρίξουν στην πυρά τον Κ. Μαρξ και τον Β. Ι. Λένιν, για όσους επιμένουν ακόμα στις μεταφυσικές πασιφιστικές αυταπάτες και «ονειρεύονται την επιστροφή προς τα πίσω, προς τον «ελεύθερο», «ειρηνικό» «τίμιο» συναγωνισμό», πως με «ένα άλλο μίγμα πολιτικής» διαχείρισης του μονοπωλιακού καπιταλισμού θα βγούμε από την κρίση του μονοπωλιακού καπιταλισμού, την απάντηση την δίνει ο Μπέρτολ Μπρεχτ:

«Οι επιχειρήσεις του καπιταλισμού σε διάφορες χώρες (ο αριθμός τους αυξάνεται) δεν μπορούν πια να ευοδωθούν χωρίς τη χρήση ωμής βίας. Μερικοί πιστεύουν ακόμα, ότι μπορούν να ενεργούν έτσι συνέχεια, αλλά μια ματιά στα βιβλία των λογαριασμών τους θα τους πείσει, αργά ή γρήγορα, για το αντίθετο. Είναι μονάχα ζήτημα χρόνου.

Μια διακήρυξη ενάντια στο φασισμό δεν μπορεί να έχει ίχνος ειλικρίνειας, όταν μένουν ανέπαφες οι κοινωνικές καταστάσεις, που τον παράγουν σαν φυσική αναγκαιότητα. Όποιος δε θέλει να εγκαταλείψει την ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, όχι μονάχα δε θ' απαλλαγεί από το φασισμό, αλλά θα τον χρειάζεται.

Φυσικά, ξέρω, ότι μερικές λέξεις, όπως ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, δεν ακούγονται ωραία, είναι ελάχιστα ρομαντικές και καθόλου ποιητικές. Αλλά κανένας μας δε σκέπτεται να τις χρησιμοποιεί για την ομορφιά τους. Είναι μόνο απαραίτητες. Δηλαδή, χρειάζεται να πούμε αυτό που λένε αυτές οι λέξεις. Κι όταν βρεθεί κανείς μπροστά στο δίλημμα, αν πρέπει να χρησιμοποιεί τόσο άσχημες, ξερές και δογματικές λέξεις και να μιλάει για πράγματα τόσο μηδαμινά, όπως η εξασφάλιση των απαραίτητων μέσων συντήρησης και η δυνατότητα να τρώει κανείς μέχρι να χορτάσει, ή αν πρέπει ν' αφήσει το φασισμό να νικήσει, θα πρέπει να κηρυχτεί υπέρ αυτών των λέξεων.

Αλλά για να μπει ο καπιταλισμός στον αγώνα ζωής και θανάτου με το προλεταριάτο, πρέπει να απαλλαγεί από όλους τους δισταγμούς του και να πετάξει μια-μια στη θάλασσα όλες τις δικές του έννοιες για ελευθερία, δικαιοσύνη, προσωπικότητα του ατόμου, ακόμα και συναγωνισμό. Έτσι μια άλλοτε μεγάλη και επαναστατική ιδεολογία εμφανίζεται τώρα στον τελικό της αγώνα με την πιο ταπεινή μορφή κοινής απάτης, με τον πιο αναιδή τρόπο εξαγοράς συνειδήσεων, με την πιο κτηνώδη θρασυδειλία, ακριβώς με φασιστική μορφή. Και ο αστός δεν εγκαταλείπει το πεδίο της μάχης προτού πάρει την πιο βορβορώδη όψη του.

Γιατί είναι τρομερό, να πρέπει να ειπωθεί πρώτα στον εργάτη της πέννας […] Η απαγόρευση της αλήθειας δεν τον αφορά. Εκείνος δεν έχει καμιά σχέση με την αλήθεια. Αυτός γράφει πράγματα χωρίς καμιά αξία, επομένως δε θα του απαγορευτεί να γράφει ό,τι γράφει. Τι να κάνει ο εργάτης της πέννας; Η αστυνομία απαγορεύει την αλήθεια και οι εφημερίδες πληρώνουν καλά το ψέμα!».

«Είτε πιστεύει κανείς, ότι ο καπιταλισμός θέλει να διατηρήσει την οικονομική του εξουσία παίρνοντας με το μέρος του την κινητοποιημένη μεσαία τάξη, είτε πιστεύει ότι με τον εθνικοσοσιαλισμό η μεσαία τάξη εγκαταστάθηκε σαν κράτος σε καπιταλιστική βάση […], ο εθνικοσοσιαλισμός μπορεί να καταπολεμηθεί μονάχα με την καταπολέμηση του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος. Σ' αυτόν τον αγώνα ενάντια στον εθνικοσοσιαλισμό, σύμμαχος μπορεί να είναι μονάχα η εργατική τάξη. Είναι αδύνατο να θέλει κανείς να καταπολεμήσει το φασισμό διατηρώντας τον καπιταλισμό, δηλαδή να ανακαλέσει τον καπιταλισμό σε μια πιο αδύνατη θέση, που ήδη είναι δοσμένη εξαιτίας της αστάθειάς της.

Απέναντι στη μόνιμη πια κρίση του ο καπιταλισμός θα επιχειρήσει να επιβληθεί με την πιο ωμή και απροσχημάτιστη μορφή του και όχι με τη μορφή ενός υποχωρητικού φιλελευθερισμού κάτω από τους «εκβιασμούς» του προλεταριάτου του. Σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα ολόκληρη η αστική τάξη θα έχει διαπιστώσει, ότι ο φασισμός είναι η καλύτερη καπιταλιστική κρατική μορφή της εποχής μας, όπως ήταν ο φιλελευθερισμός η καλύτερη μορφή κρατικής εξουσίας στον καιρό του. Το φασισμό μπορεί να τον καταπολεμήσει μονάχα όποιος αρνιέται την ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και όλα όσα συνδέονται μ' αυτήν, επομένως όποιος είναι πρόθυμος να παλέψει μαζί μ' εκείνη την κοινωνική τάξη, που πολεμάει με όλες τις δυνάμεις της ενάντια στην ατομική ιδιοκτησία»[23].

---

[1] Το Ποντίκι, Άδωνις: «Δεν θα μου πάρει η τρόικα τη δόξα των απολύσεων». Σε συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε για τα αντιβιοτικά δήλωσε χαρακτηριστικά: «Θα κάνω απλώς το αυτονόητο, αλλά έχω βαρεθεί να κάνω το αυτονόητο και να καρπώνεται τη δόξα ο Πολ Τόμσεν. Οι τυχόν απολύσεις γιατρών του ΕΟΠΥΥ θα είναι αποφάσεις δικές μου και μόνο».

[2] Παγκοσμιοποίηση είναι μια κατάσταση στην οποία «κάποιος πρέπει να πάρει τη θέση της κυβέρνησης και οι Επιχειρήσεις είναι οι μόνες λογικές οντότητες που μπορούν να κάνουν κάτι τέτοιο». (Ντέιβιντ Ροκφέλερ, Newsweek International, 1/2/1999)

[3] Για τον «ολοκληρωτικό καπιταλισμό» εδώ: ΝΑΡ για την Κομμουνιστική Απελευθέρωση, «Θέσεις Σ.Ε.: Η σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία- Νέο στάδιο ανάπτυξης και κρίσης του καπιταλισμού», επίσης: Βασίλης Γάτσιος, «Για το στάδιο του ολοκληρωτικού καπιταλισμού και την κρίση» και Κώστας Μάρκου, «ΓΙΑ  ΜΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕ ΤΟΥ ΝΑΡ».

[4] Β. Ι. Λένιν «Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», σελ. 320-321.

[5] Άπαντα εκδ. Σύγχρονη Εποχή 1988, τομ. 27^ος, σελ. 305-403, σημειώσεις σελ. 525-536. Γράφτηκε το Γενάρη – Ιούνη του 1916. Πρωτοδημοσιεύτηκε στα μέσα του 1917 στην Πετρούπολη, σε χωριστή μπροσούρα από το Εκδοτικό «Πάρους».

[6] Β. Ι. Λένιν «Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού» σελ. 393.

[7] «[…] Ένα κρύο χειμωνιάτικο πρωινό, Φλεβάρης του 2012 ήταν, ο νέος πρωθυπουργός δέχεται στο γραφείο του τον Πρόεδρο μίας εκ των μεγαλύτερων ιταλικών τραπεζών. Χωρίς πολλές περιστροφές, ο τραπεζίτης ανακοίνωσε στον κ. Μόντι ότι, εκείνο το πρωινό, η τράπεζά του εξέδωσε ιδιωτικά ομόλογα €40 εκ. «Βεβαίως κ. πρωθυπουργέ, καθώς όλοι γνωρίζουν τις δυσκολίες της τράπεζάς μας κανείς δεν θα τα αγοράσει αν δεν μας δώσετε την βούλα του ιταλικού κράτους.» «Μου ζητάτε να εγγυηθεί για τα δικά σας νέα, τεράστια, χρέη ο ιταλός φορολογούμενος;», απόρησε ο κ. Μόντι μπροστά στο θράσος του τραπεζίτη. «Ακριβώς αυτό σας ζητώ κ. Μόντι» του απάντησε επιβεβαιώνοντας της θρασύτητά του ο τραπεζίτης. «Με την κρατική εγγύηση θα μπορέσω σήμερα κιόλας να καταθέσω αυτά τα νέα ομόλογα στην ΕΚΤ και να πάρω ρευστό χρήμα. Διαφορετικά αύριο η τράπεζα δεν θα ανοίξει, θα επικρατήσει χάος και η κυβέρνησή σας θα καταρρεύσει.

[…] Μερικές μέρες μετά, ήρθε και η δεύτερη λυπητερή: Οι Βρυξέλλες μήνυσαν στον ιταλό πρωθυπουργό, στον «εκλεκτό» τους, πως παρατήρησαν μια «απότομη» αύξηση του ιταλικού δημόσιου χρέους, σε αντίθεση με την «αποστολή» του κ. Μόντι – που δεν ήταν άλλη από την μείωση του χρέους. «Με αυτά τα νέα δεδομένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένει από εσάς την εισαγωγή νέων μέτρων για να περιοριστεί το δημοσιονονικό έλλειμμα της Ιταλίας», κατέληγε το μήνυμα», ΓΙAΝΝΗΣ ΒΑΡΟΥΦAΚΗΣ, «Δεν γνωρίζουν τι ποιούν; Δύο ιστορίες εκ Ρώμης απαντούν το καυτό ερώτημα».

[8] Β. Ι. Λένιν «Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», σελ. 392.

[9] Στο ίδιο, σελ. 320-321.

[10] Στο ίδιο, T. Φόγκελσταϊν, «Η οικονομική οργάνωση της καπιταλιστικής βιομηχανίας και η δημιουργία των μονοπωλίων» στις «Βάσεις της κοινωνικής οικονομίας», VI μέρος, Τύμπιγκεν, 1914. (Η Σύντ.).

[11] Β. Ι. Λένιν «Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», σελ. 322-323.

[12] Στο ίδιο σελ. 391-392.

[13] Β. Ι. Λένιν «Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», σελ. 393.

[14] Στο ίδιο, σελ. 317.

[15] Ο υπουργός Οικονομικών, Γιάννης Στουρνάρας, σε συνέντευξή του στους Financial Times (F.T.). «Για ένα  «κούρεμα» του χρέους ο κ. Στουρνάρας είπε  ότι αντιστάθηκε σε πιέσεις που δέχθηκε από την Κριστίν Λαγκάρντ και τον Πολ Τόμσεν για να ζητήσει από άλλους ηγέτες της ευρωζώνης, συμπεριλαμβανομένου και του Γερμανού υπουργού Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, να αποδεχθούν απώλειες από ένα  κούρεμα του ελληνικού χρέους.

 «Ο Πολ Τόμσεν και η Κριστίν Λαγκάρντ είπαν ότι έπρεπε να σταθώ στο πλευρό τους… Είπα: εντάξει, αν έρθω με την πλευρά σας, είναι κάτι που θα βοηθήσει πραγματικά την Ελλάδα, αλλά είναι και κάτι που δεν γίνεται. Ο Σόιμπλε μου είπε,  "Γιάννη ξέχνα το". Οπότε δεν μπορεί να γίνει, εγώ λοιπόν τι μπορώ να κάνω;», enikos.gr «Τι λέει ο Στουρνάρας για Λαγκάρντ και Τόμσεν».

[16] Β. Ι. Λένιν «Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», σελ. 310-311.

[17] ΠΕΤΡΟΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, «ΣΥΝΘΗΚΗ - ΛΑΙΜΗΤΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ», ΚΟΜMΕΝΗ ΚΑΙ ΡΑΜMΕΝΗ ΣΤΑ ΜΕΤΡΑ ΤΩΝ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΩΝ Η ΕΠΩΑΖΟΜΕΝΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΓΙΓΑΝΤΙΑΙΑ ΚΟΙΝΗ ΑΓΟΡΑ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΈΝΩΣΗΣ

[18] Β. Ι. Λένιν «Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», σελ. 326-327.

[19] Στο ίδιο, σελ. 327-328.

[20] Στο ίδιο, σελ. 328.

[21] Στο ίδιο, σελ. 329.

[22] Στο ίδιο, σελ. 314.

[23] Ριζοσπάστης, Μπέρτολτ Μπρεχτ - Για το φασισμό και τον πόλεμο.